Eleanor Marx’ın (Tussy) Eserleri
Eleanor’un yazıları arasında en bilinenlerini, Kadın Sorunu ve İngiltere’de İşçi Sınıfının Durumu kitaplarıdır. Bunlar, Wilhelm Liebknechet’in önsözüyle broşür olarak basılmıştır. Ayrıca sayısız makale ve söyleşileri gazete ve dergilerde yayınlamıştır. Yine, eşiyle birlikte yazdığı, “Amerika’da İşçi Sınıfı Hareketi” de o sırlarda yayınlanan önemli eserleri arasında yerini almıştır. Bu kitapların hepsi o dönemde İngilizce, Fransızca ve Almanca olarak yayınlanmıştır.
Eleanor’un kadın sorununa yaklaşımı, Marksist bir yaklaşım olup, eşi Edward Aveling’le birlikte yazdığı “Kadın Sorunu” adlı uzun makalesi, August Bebel’in, “Kadın ve Sosyalizm” adlı eserinin değerlendirmesini içerir. Kadın ve erkek eşitliğini üretim araçları üzerindeki özel mülkiyetin kaldırılmasında ve devletin sönmesinde görür.
“Fabrika Cehennemi”, “İrlanda Dinamitçileri”, “Şikago Anarşistleri” ve “1 Mayıs Hyde Park Konuşmaları” da onun basılmış eserleri arasındadır. Yine “Marx’ın Değer Kuramı” ve daha birçok makalesi, onun Marksist kimliğini tartışmasız ortaya koyan eserler arasında yerini alır. Ayrıca, Rusya’da Marksizm’in gelişmesini yakından görüp “Rusya’da yer altı örgütlenmeleri” adlı makaleyi yazmıştır.
Eleanor’un, “Karl Marx I ve Karl Marx II” diye yayınlanmış biyografik makaleleri vardır.
Eleanor Marx iyi bir hatip olmanın yanında iyi bir yazar ve çevirmendi. Onu “dil bilimci” olarak kabul edenler de vardı. Çünkü İngilizce, Fransızca ve Almanca’ya hakimdi ve birinden diğerine rahatlıkla çeviri yapabiliyordu. Çeviri kitapları arasında edebi eserler olduğu gibi politik eserler de vardı.
Örneğin, Eduard Bernstein’in, “Ferdinand Lasell’in Sosyal Reformu”’nu İngilizce’ye, yine Plehanov’un, “Anarşizmi Sosyalizmi mi” kitabını İngilizce’ye, Hippoltyte Posper Lissagaray’ın “1871 Komünün Tarihi”ni Fransızca’dan İngilizce’ye çevirilerini yapmıştı. Eleanor Marx, Karl Marx ve Engels’in birçok kitabının yayınlanmasının editörlüğünü de üstlenmiştir. Bunlar arasında Almanya’da Devrim ve Karşı Devrimler, Karl Marx ve Friedrich Engels’in, “Doğu Sorunu” adıyla Türkiye’de de Sol Yayınları tarafından yayınlanan, makalelerinden oluşan eserin derlenip yayına hazırlanması Eleanor ve Edward Aveling’in ortak çalışması sonucu ancak 1897 yılında gerçekleşebilmiştir. Yine, Marx’ın, “Ücret, Fiyat ve Kâr”ın yayınlanmasının editörlüğünü de Eleanor üstlenmiştir.
Eleanor Marx’ın ölümü
Eleanor Marx üzerine yığınlarca araştırma ve inceleme yapılmasına, yazılmasına ve bunların yayınlanmasına karşın ülkemizde onun üzerine yayınlanmış kitap yok gibidir. Başka ülkelerde yayınlanan kitapların da çevirileri yapılıp yayınlanmamıştır. Ve Eleanor Marx üzerine hala kitaplar, makaleler yazılmaya devam etmektedir. En son, 2002 yılında basılan Alman yazar Ewa Weissweiler’in “Babasının Kızının Dramı, Tussy Marx” adlı önemli biyografik kitabı bunun bir örneğidir.
Eleanor Marx’ın mücadeleci bir kadın oluşu bilinmesine karşın nedense ismi o zamanın diğer kadınlarının gerisinde kalmıştır. Örneğin 8 Mart’larda Eleanor Marx’ın ismi ve fotoğrafı öne çıkarılmaz. Adeta yok sayılır ve mücadelesi görmezden gelinir. Oysa, o dönemde, komünist kadınlar içinde öne çıkan Clara Zetkin değil
Eleanor Marx’tır. Clara Zetkin, Eleanor Marx ile yaşıt (iki yaş küçük) sayılır. Eleanor’un geri planda kalmasını, araştırmacılar, onun Marx ve Engels’in gölgesinde kalmasına bağlıyor. O süreçte, çok az sayıda kadının komünist olması ve kamuoyu önünde öne çıkması çok önemli bir gerçek iken Marx’ların kızları ve özellikle de Eleanor’un mücadelesinin gözardı edilmesi ya da görmezden gelinmesinin haklı bir yanı yoktur.
Nasıl ki, Clara Zetkin’lerin, Rosa Luxemburg’ların gösteri ve yürüyüşlerde fotoğrafları gururlu bir şekilde taşınıyorsa aynı gururla Eleanor’un resimleri de taşınmalıdır. Eleanor, kadınların ezilmesine karşın mücadele etmiş, bunun üzerine sayısız makale ve yazılar yazmış birisidir. Eşi Edward ile birlikte yazdığı “Kadın Sorunu” isimli uzun makalesi, daha ilk elden İngilizce, Fransızca ve Almanca olarak broşür olarak yayınlanmıştır.
Eleanor Marx’ın ölüm şekli (31 Mart 1898’de intihar etmesi) de onun öne çıkmasını engelleyen etkenlerden bir olabilir. Ancak bu, onun mücadelesinin gözardı edilmesinin nedeni olamaz.
Tussy’nin intihar etmesi, o süreçte II. Enternasyonal’i etkilemişti. Bütün devrimci ve komünistler şoke olmuşlardı. Capcanlı, mücadeleci, hareketli ve sevimli ve hep güleryüzlü kadın, nasıl olmuştu da, çevirisini yaptığı “Madame Bovary” gibi intiharı seçmişti? Buna anlam veremiyorlardı. Ölmeden önce kardeşi Laura’ya, “bütün mektuplarını, yazışmalarını, kitaplarını Kautsky, Liebknecht, Dolli Radford, Eda Bernstein’e vd. vermesini” yazıyordu.(7)
Eleanor’un sayısız dostu vardı ve hepsi de o dönemin en ileri entelektüelleri ve mücadeleci insanlarıydı. En bilinenleri Karl Kautsky, Edward Bernstein, Wilhelm Liebknecht, George Bernard Shaw, Vicktor Adler, Dolly Radford vd. idi.
George B. Shaw, Eleanor’un ölümü üzerine “Cornwall’a gidip ölmek istiyorum” diye yazmıştı. Dostu, İngiliz yazar ve politikacı Henry M. Hyndman da şöyle demişti: “Neşeli, yüksek kültürlü, bilinçli, doğal ve algısalı yüksek, babasıyla bizim aramızdaki bağı sağlayan, sosyalizmin dünü ile bugününü birleştiren bu kadın ölümü hak etmemişti…”(8)
Edward Bernstein ise: “Onun ölümü beni altüst etti” diye yazmıştı Eleanor’un ölümünü duyunca. Arkadaşı Victor Adler; “O çok önemliydi. O bize mirastı. Marx’ın bütün mektupları ve yazışmaları onun elinden geçmişti…” diye yazar.
New York Times, 3 Nisan 1898 tarihli sayısında, onun ölümü üzerine şöyle yazmıştı:
“O çok hassas bir çocuktu. Beş yaşına kadar sütle beslendi. Küçük yaşlarda Shakespeare çalıştı. Gençliğinde babasının yazışmalarına yardımcı oldu. Paris Komünü zamanında Paris’teydi. Babası öldükten sonra Dr. Aveling ile evlendi. 1986 yılında ABD’ne geldi. Yanında kocası ve Liebknecht vardı. O iyi bir dilbilimciydi. Newyork’ta sosyalistler, anarşistler ve komünistler ile bir toplantı yaptı. Daha sonra ülkede okuma turu düzenlediler. Paris, Zurih ve Londra’daki işçi kongrelerinde bir çevirmen olarak çalıştı. …”
Yine yakın arkadaşlarından, Eleanaor’un “okuma-yazma ve sendika eğitimi” kurslarına katılan ve daha sonra İngiltere Gaz İşçileri Sendikası liderleri olan öğrencisi Will Thorne, 1925 yılında, Eleanor üzerine yazdığı bir makalede; “Eğer Eleanor yaşıyor olsaydı, bugün çağdaş kadın önderlerinin en büyüğü olurdu” diye yazmıştır.
Eleanor’un intihar etmesi, burjuva basında da geniş bir yer aldı. Bütün burjuva basın ağız birliği etmişçesine, “Marksizm’in trajedisi”, “Marksizm’in ölümü”,
“Marksizm’in ahlakı”, “Marksizm’in çocuk eğitimi”(9) vb. gibi suçlayıcı ve küçültücü yazılar yazdılar. Amaç, Eleanor’un ölümü üzerinden Marksizm’e saldırmak ve onun işçi ve emekçiler üzerindeki etki alanını daraltmaktı. Bunu başaramadılar.
Eleanor, aynı zamanda Marksizm’in bir mirasıydı. Marx ve Engels’in bıraktığı bilgili komünist bir mirastı. O, “sosyalizmin dünü ve bugünü”ydü. Marx’ın el yazmalarının yalın görüntüsü ve işçilere ulaşmış haliydi. Eleanor Marx, bilimsel sosyalizmin öncü kadınlarının en militanlarından biriydi. Onun üzerinde hala konuşuluyor olunması, kitaplar ve makaleler yazılması bundandır. O, komünist bir kadın militan olarak komünizm mücadelesinde hep yaşayacaktır. (Bitti)
Dipnotlar
7- Eva Weissweiler, Tussy Marx, s. 355
8- Eva Weissweiler, age, s. 359
9- C.Hushichi Tsuzuki, age, s. 286
Kaynakça
Chushichi Tsuzuki, Elenaor Marx (Geschichte ihres Leben 1855-1898)
Die Töchter Von Karl Marx Unveröffentlichte Briefe
Eleanor Marx-Aveling, Edward Aveling, Die Fraun Frage (The Woman Question)
Eva Weissweiler, Tussy Marx (Das drama der Vatertochter) eine Biyographie
Friedrich Engels, Ütopik ve Bilimsel Sosyalizm
Françoise Giround, Das Leben der Jenny Marx, Biographie
H. F. Peters, Die Rote Jenny, Ein Leben mit Karl Marx
Jenny Marx in Briefen an eine vertratute Freundin
Ruth Zimmermann, Jenny Marx und İhre Töchter
YORUM | Sosyalizmin Militan Savunucusu: Eleanor Marx (Tussy)-(1/2)
